THỔ CẨM: là loại hàng vải dệt thủ công giàu họa tiết và các họa tiết này thường nổi lên mặt vải giống như được thêu. Ở Việt Nam thổ cẩm thường để chỉ loại vải tự dệt, có hoa văn dệt theo phương pháp truyền thống của các dân tộc ít người.
Các hoa văn trên vải thổ cẩm thường thể hiện theo nét truyền thống của từng dân tộc. Nghề dệt thổ cẩm truyền thống được giữ gìn và lưu truyền qua bàn tay khéo léo của người phụ nữ trong gia đình.
Trước đây, đã thành truyền thống, bất cứ cô gái nào khi lớn lên đều được mẹ bày cho cách dệt thổ cẩm, để dệt cho mình những bộ váy và cho cả gia đình của mình sau này. Những bộ váy đẹp nhất dành cho những ngày lễ hội, cưới xin, xuống chợ.v.v.
Thổ cẩm hiện nay là tên gọi dùng chung chỉ các loại hàng dệt có trang trí màu sắc rực rỡ và đã dệt cả bằng máy với số lượng áp đảo.
NGUYÊN LIỆU: Thổ cẩm truyền thống thường sử dụng nguyên liệu chỉ dệt bằng sợi bông, sợi lanh trên rừng, gai nhuộm sậm. Hoa văn cũng bằng chỉ nhuộm phẩm màu tự nhiên.
HOA VĂN: Hoa văn thổ cẩm chủ yếu hình chim thú, hoa lá được kỉ hà hoá trong từng ô vuông nhỏ, cân đối. Hoa văn tỉ mỉ và cách phối màu tạo cảm giác hoang sơ huyền bí, mỗi hoa văn là biểu tượng của dân tộc đó.
Ngày nay thổ cẩm không chỉ là những chiếc điệu con, những chiếc khăn quấn đầu, váy áo. Mà giờ đây thổ cẩm là cả bộ sưu tập với những chiếc ví, túi xách, khăn bàn, khăn quàng cổ, chăn, gối, hài, thậm chí là trang trí nội thất như phù điêu, tranh…
Các mặt hàng thổ cẩm hiện là những món quà lưu niệm rất được ưa chuộng đối với du khách khi đi du lịch đến các vùng cao.
– Màu đen: ngâm lá chùm bầu với bùn non từ ba đến bảy ngày đêm hoặc ngâm lá chàm
– Màu nâu hoặc màu đỏ sẫm lấy từ các loại vỏ cây.
– Màu xanh: nung vỏ ốc suối thật khô, ngâm thành vôi rồi trộn với nước lá krum; hoặc ngâm lá chàm
– Màu đỏ: giã vỏ cây krung già ra, nấu lên.
-Màu nâu đỏ: ngâm giấm vỏ cây sủi, đun sôi khoảng ba giờ và làm mát qua đêm, pha thêm phèn rồi ngâm sợi vải ở nhiệt độ 80 độ C
– Màu vàng: nhuộm từ củ nghệ.
Sau khi nhuộm, sợi được phơi khô. Người thợ nhuộm sử dụng một chiếc bàn chải (kruamrai), chải dọc theo cuộn sợi để gỡ sạch các vụn màu, vỏ cây.
Dao : Người Dao chuộng dùng màu đỏ tươi rực rỡ để trang trí : khăn đỏ, bông trên ngực áo, cổ áo… Kỹ thuật thêu thoáng để lộ nền đen, nền chàm trong các họa tiết, có tác dụng làm giảm độ rực chói của các màu nguyên sắc, tạo cho chung độ chuyển sắc êm, trầm, nhuần nhụy.
H’re : Người Hre thích 2 màu đỏ và đen,hoa văn theo motiv hình học như hình thoi, hình quả trám, hình chữ nhật, hình vuông… được liên kết thành những ô nối tiếp nhau; hoa văn đường thẳng, đường lượn sóng… tạo nên hình dáng cách điệu con sông, con suối; hoặc hoa văn có hình giống các loài vật trong thiên nhiên.
Bana : Màu sắc chủ đạo là đen, đỏ, trắng. Họa tiết đối xứng phản ánh quan niệm về vũ trụ, âm dương, trời đất. Hoa văn thể hiện cảnh thiên nhiên, đường nét văn hóa và đời sống sinh hoạt hàng ngày của người Ba Na.
LôLô : Người Lô Lô sử dụng kỹ thuật chắp vải mầu có thêu với khuôn thức bố cục chặt chẽ, hòa sắc rực rỡ sáng, tươi của các mầu nguyên sắc được bố trí bên nhau làm rõ, làm tăng độ tương phản vốn có.
Tày : Bố cục họa tiết theo phương pháp ô quả trám có các đường viền xung quanh tạo thành các đường diềm gãy khác.Trên cơ sở của loại bố cục hoa văn một mầu đen trên nền trắng người Tày gài mầu vào từng đoạn họa tiết, tùy trình độ thẩm mỹ, ý thích của người dệt trên khung dệt thủ công.
Thái : Thổ cẩm của người Thái Tây Bắc thường sử dụng các màu trắng, đỏ, vàng, xanh lá cây, tím… tạo ấn tượng mạnh. Họa tiết thường đối xứng với nhau, phản ánh quan niệm về sự hòa hợp trường tồn của cuộc sống, quan niệm về vũ trụ, triết lý âm dương, đất trời cùng vạn vật…
Cơtu : Hoa văn dợn sóng tuy đơn giản nhưng nó rất tự nhiên, mộc mạc, những đường nét mờ ảo như mây như sóng. Tuỳ theo ý đồ trang trí, hoa văn dợn sóng được bố trí thành từng mảng, từng vệt, gọi là kluội; hoặc dàn trải, chạy đều trên toàn bộ tấm vải dệt, gọi là chrơ char.
Mường : Thổ cẩm của người Mường mang đậm màu sắc hoa văn của núi rừng và thiên nhiên…Hoa văn trên thổ cẩm Chiềng là những hình cách điệu từ hoa dẻ, hoa hồi, hạt gấc, quả trám… tuy không cầu kỳ nhưng gắn liền với tình yêu thiên nhiên và con người xứ Mường.
Để nhuộm màu cho vải, bà con thường sử dụng nguyên liệu là các loại cây trong rừng. Màu đỏ là cây bang, màu vàng lấy từ cây nghệ, màu đen lấy từ cây chàm…
Nùng : không thêu thùa gì ngoài một số khoang vải có mầu khác với thân áo được đắp vào ống tay áo, vạt áo… Người Nùng cũng dệt thổ cẩm có chung phong cách nghệ thuật, đề tài như thổ cẩm Tày.Ở trung tâm trang trí, các ô vuông đã áp dụng lối bố cục đối xứng quay quanh điểm trung tâm tạo cho đồ án trang trí vẻ vui mắt.
Ngày nay thổ cẩm đã trở thành khái niệm dùng chung cho các loại hàng dệt có hoạ tiết trang trí rực rỡ được sản xuất không chỉ bằng tay mà còn bằng máy với số lượng áp đảo. Thổ cẩm hiện đại được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực từ thời trang đến đồ hoạ và cả trang trí nội thất… Và tất nhiên không thể không kể đến vai trò của thổ cẩm như một mặt hàng lưu niệm đậm chất dân tộc có ý nghĩa quan trọng trong du lịch và kinh tế Việt Nam. Bảo tồn và phát triển thổ cẩm không chỉ là đầu tư và giới thiệu sản phẩm truyền thống này ra thế giới, mà còn là tạo điều kiện cho ngành thổ cẩm Việt Nam được giao lưu học hỏi với ngành thổ cẩm của các quốc gia khác, nhằm vươn tới những tiến bộ mới trong kỹ thuật và những tiềm năng mới trong sáng tạo.
Quá trình nhuộm vải
Màu nhuộm dành cho thổ cẩm có thể được tạo ra từ nhiều chất liệu thiên nhiên và phương pháp khác nhau:– Màu đen: ngâm lá chùm bầu với bùn non từ ba đến bảy ngày đêm hoặc ngâm lá chàm
– Màu nâu hoặc màu đỏ sẫm lấy từ các loại vỏ cây.
– Màu xanh: nung vỏ ốc suối thật khô, ngâm thành vôi rồi trộn với nước lá krum; hoặc ngâm lá chàm
– Màu đỏ: giã vỏ cây krung già ra, nấu lên.
-Màu nâu đỏ: ngâm giấm vỏ cây sủi, đun sôi khoảng ba giờ và làm mát qua đêm, pha thêm phèn rồi ngâm sợi vải ở nhiệt độ 80 độ C
– Màu vàng: nhuộm từ củ nghệ.
Sau khi nhuộm, sợi được phơi khô. Người thợ nhuộm sử dụng một chiếc bàn chải (kruamrai), chải dọc theo cuộn sợi để gỡ sạch các vụn màu, vỏ cây.
Đặc trưng màu sắc và hoa văn thổ cẩm của các dân tộc
H’Mông : Những ô trang trí đường diềm hình chữ thập, chữ đinh, chữ công được chuyển biến một cách đa dạng, kết hợp với các ô hình quả trám hoặc tam giác có các đường viền hình gẫy khúc trong các thể bố cục khác.
Khmer : Trong khi thổ cẩm của các dân tộc phía Bắc thường được ghép lại bằng những mảng vải màu rồi mới thêu hoa văn lên trên, thì sản phẩm của người Khmer lại tạo hoa văn trực tiếp ngay khi dệt sợi.
Chăm : Màu sắc nền vải được ưa chuộng là đen hay đỏ, họa tiết trang trí phần lớn có dạng hình học
H’re : Người Hre thích 2 màu đỏ và đen,hoa văn theo motiv hình học như hình thoi, hình quả trám, hình chữ nhật, hình vuông… được liên kết thành những ô nối tiếp nhau; hoa văn đường thẳng, đường lượn sóng… tạo nên hình dáng cách điệu con sông, con suối; hoặc hoa văn có hình giống các loài vật trong thiên nhiên.
Bana : Màu sắc chủ đạo là đen, đỏ, trắng. Họa tiết đối xứng phản ánh quan niệm về vũ trụ, âm dương, trời đất. Hoa văn thể hiện cảnh thiên nhiên, đường nét văn hóa và đời sống sinh hoạt hàng ngày của người Ba Na.
LôLô : Người Lô Lô sử dụng kỹ thuật chắp vải mầu có thêu với khuôn thức bố cục chặt chẽ, hòa sắc rực rỡ sáng, tươi của các mầu nguyên sắc được bố trí bên nhau làm rõ, làm tăng độ tương phản vốn có.
Tày : Bố cục họa tiết theo phương pháp ô quả trám có các đường viền xung quanh tạo thành các đường diềm gãy khác.Trên cơ sở của loại bố cục hoa văn một mầu đen trên nền trắng người Tày gài mầu vào từng đoạn họa tiết, tùy trình độ thẩm mỹ, ý thích của người dệt trên khung dệt thủ công.
Thái : Thổ cẩm của người Thái Tây Bắc thường sử dụng các màu trắng, đỏ, vàng, xanh lá cây, tím… tạo ấn tượng mạnh. Họa tiết thường đối xứng với nhau, phản ánh quan niệm về sự hòa hợp trường tồn của cuộc sống, quan niệm về vũ trụ, triết lý âm dương, đất trời cùng vạn vật…
Cơtu : Hoa văn dợn sóng tuy đơn giản nhưng nó rất tự nhiên, mộc mạc, những đường nét mờ ảo như mây như sóng. Tuỳ theo ý đồ trang trí, hoa văn dợn sóng được bố trí thành từng mảng, từng vệt, gọi là kluội; hoặc dàn trải, chạy đều trên toàn bộ tấm vải dệt, gọi là chrơ char.
Mường : Thổ cẩm của người Mường mang đậm màu sắc hoa văn của núi rừng và thiên nhiên…Hoa văn trên thổ cẩm Chiềng là những hình cách điệu từ hoa dẻ, hoa hồi, hạt gấc, quả trám… tuy không cầu kỳ nhưng gắn liền với tình yêu thiên nhiên và con người xứ Mường.
Để nhuộm màu cho vải, bà con thường sử dụng nguyên liệu là các loại cây trong rừng. Màu đỏ là cây bang, màu vàng lấy từ cây nghệ, màu đen lấy từ cây chàm…
Nùng : không thêu thùa gì ngoài một số khoang vải có mầu khác với thân áo được đắp vào ống tay áo, vạt áo… Người Nùng cũng dệt thổ cẩm có chung phong cách nghệ thuật, đề tài như thổ cẩm Tày.Ở trung tâm trang trí, các ô vuông đã áp dụng lối bố cục đối xứng quay quanh điểm trung tâm tạo cho đồ án trang trí vẻ vui mắt.
Ngày nay thổ cẩm đã trở thành khái niệm dùng chung cho các loại hàng dệt có hoạ tiết trang trí rực rỡ được sản xuất không chỉ bằng tay mà còn bằng máy với số lượng áp đảo. Thổ cẩm hiện đại được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực từ thời trang đến đồ hoạ và cả trang trí nội thất… Và tất nhiên không thể không kể đến vai trò của thổ cẩm như một mặt hàng lưu niệm đậm chất dân tộc có ý nghĩa quan trọng trong du lịch và kinh tế Việt Nam. Bảo tồn và phát triển thổ cẩm không chỉ là đầu tư và giới thiệu sản phẩm truyền thống này ra thế giới, mà còn là tạo điều kiện cho ngành thổ cẩm Việt Nam được giao lưu học hỏi với ngành thổ cẩm của các quốc gia khác, nhằm vươn tới những tiến bộ mới trong kỹ thuật và những tiềm năng mới trong sáng tạo.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét